In een relatie wissel je steun uit, maar soms komt er een moment waarop je bijna alleen nog leunt op je partner – of andersom. Dat is menselijk, maar als het structureel wordt, kan het een relatie zwaar maken. Het verschil tussen een Leun-relatie en een Sta-relatie zit hem vaak in hoe je omgaat met je eigen en elkaars ruimte en zelfstandigheid.
Leun-relaties: afhankelijkheid en spanning
In een Leun-relatie is er meestal sprake van veel afhankelijkheid en bevestiging. Misschien herken je dit patroon: je partner lijkt altijd geruststelling van je nodig te hebben, of jij voelt je niet goed als je partner wat afstand nodig heeft. In zo’n situatie draait het geluk in de relatie vaak om bevestiging van de ander. Dit soort afhankelijkheid, ook wel bekend als codependentie, kan de relatie moeilijk en gespannen maken.
Kenmerken van een Leun-relatie:
- Je bent afhankelijk van elkaar.
- Je hebt elkaar nodig om je compleet te voelen.
- Aanvullen gaat soms over in aanvallen: je wilt de ander veranderen om hen beter te laten passen bij jouw behoeften.
- Je probeert je partner te ‘kneden’ totdat zij volledig aansluiten bij wat jij wilt.
Voorbeeld: Stel dat je partner een avond met vrienden wil doorbrengen. Als je merkt dat dit je erg nerveus maakt en je voortdurend wilt weten waar hij of zij is, ben je misschien emotioneel afhankelijker dan je je realiseerde. Die onzekerheid kan de relatie belasten, omdat beide partners onbewust de ander nodig hebben om zich goed te voelen.
Sta-relaties: autonomie en wederzijds respect
In een Sta-relatie voelt het alsof beide partners een stevig fundament hebben en elkaar aanvullen, in plaats van overlappen. Je hebt je partner lief en zoekt steun bij elkaar, maar voelt je niet verloren zonder hen. Beide partners blijven zichzelf ontwikkelen en zorgen goed voor hun eigen emoties, wat de relatie veilig en licht houdt.
Kenmerken van een Sta-relatie:
- Je mist niets en voelt je autonoom en onafhankelijk.
- Je hoeft niets op te offeren om de relatie te laten werken.
- Jullie accepteren elkaar zoals je bent, zonder te willen veranderen.
- De relatie is gebaseerd op respect, wederkerigheid, vergevingsgezindheid, en liefde.
Voorbeeld: Stel dat je een stressvolle werkdag hebt gehad. In een Sta-relatie geef je jezelf eerst de ruimte om tot rust te komen, bijvoorbeeld door even te wandelen of een hobby op te pakken. Daarna deel je je gevoelens met je partner, zonder dat je verwacht dat zij je moeten opvrolijken. Dit zorgt voor een ontspannen dynamiek waarin jullie elkaar steunen, zonder te ‘moeten’ leunen.
Balans is dynamisch: veranderingen in relaties
Het is belangrijk om te beseffen dat de balans tussen Steun en Leunen in een relatie niet statisch is. Relaties zijn dynamisch, en externe factoren of persoonlijke groei kunnen ervoor zorgen dat de balans verschuift. Dit hoeft geen probleem te zijn, zolang je je hiervan bewust bent en samen zoekt naar een nieuwe balans.
Externe factoren
Soms zorgen gebeurtenissen buiten jullie controle voor een tijdelijke verschuiving. Denk aan ziekte, verlies van een baan, of een andere stressvolle situatie. In zo’n periode heeft de ene partner misschien meer steun nodig, terwijl de ander meer draagt.
Voorbeeld: Als een van jullie ziek wordt, kan dit tijdelijk een Leun-dynamiek creëren. De partner die gezond is, neemt meer verantwoordelijkheden op zich en biedt extra emotionele steun. Dit kan goed werken zolang de balans later weer herstelt, zodra de situatie verbetert.
Langdurige stress of onzekerheid
Soms raken relaties uit balans door aanhoudende druk, zoals financiële problemen of familieconflicten. De ene partner voelt zich dan misschien verantwoordelijker voor het oplossen van de problemen, terwijl de ander juist meer afhankelijk wordt van die stabiliteit.
Voorbeeld: Stel dat jullie samen financiële moeilijkheden ervaren. Eén partner voelt de druk om de situatie te “redden” en wordt de steunpilaar, terwijl de ander zich steeds meer terugtrekt en leunt op die steun. Dit kan spanningen veroorzaken als jullie niet open communiceren over de druk die jullie beiden voelen.
Persoonlijke groei en ontwikkeling
Soms ontwikkelt één partner zich sneller of op een andere manier dan de ander. Bijvoorbeeld door meer zelfstandigheid te ontwikkelen of nieuwe doelen na te streven. Dit kan de ander onzeker maken, waardoor die meer steun zoekt of zich minder gelijkwaardig voelt.
Voorbeeld: Stel dat jij besluit om een nieuwe opleiding te volgen en je meer tijd en energie steekt in persoonlijke ontwikkeling. Je partner merkt dat jij zelfstandiger wordt en voelt zich daardoor minder nodig. Dit kan leiden tot meer afhankelijk gedrag van hun kant, wat de balans tijdelijk verstoort.
We leren vaak, bewust of onbewust, dat afhankelijkheid in een relatie normaal en zelfs gezond is. Maar we praten te weinig over hoe zwaar dit kan zijn – voor onszelf én voor onze partner.
Eerst voor jezelf zorgen: De kracht van zelfstandigheid in een relatie
Een goede relatie begint bij goed voor jezelf zorgen. Misschien klinkt dat een beetje gek: we willen vaak juist alles delen en dichtbij elkaar zijn. Maar om écht gelukkig te zijn samen, is het belangrijk dat je ook zonder elkaar stevig in je schoenen staat. Relatietherapeut David Schnarch noemt dit “differentiatie” – het vermogen om verbonden te zijn met je partner, terwijl je ook trouw blijft aan jezelf. Volgens Schnarch versterkt deze balans de relatie en voorkomt het dat je jezelf verliest in de ander.
Stel je een relatie voor waarin beide partners elkaar steunen, maar niet steeds nodig hebben om zich goed te voelen. Het is een relatie waarin je weet dat je partner er voor je is, maar je voelt je niet verloren als ze er even niet zijn. Door zelfstandig om te gaan met je emoties en zelfzorg, ontstaat er ruimte voor een gezonde, lichte verbinding.
Toen we met de therapie begonnen, dachten we dat het vooral over onze relatie zou gaan. Maar het ging juist ook over onszelf. Hoe we allebei met ongemak omgaan en waarom we deden wat we deden. Dat inzicht veranderde alles.
Zelftest: zit jij in een Sta- of Leun-relatie?
Beantwoord de volgende vragen door het antwoord te kiezen dat het meest op jou van toepassing is.
Deze test is anoniem, je hoeft dus geen e-mail in te vullen. Je krijgt meteen de uitslag te zien, inclusief uitleg.
Optioneel kun je je e-mail invoeren, om kosteloos advies van een ervaren relatietherapeut te krijgen.
Wat betekent ‘eerst voor jezelf zorgen’ in de praktijk?
Je eigen gevoelens serieus nemen
Na een lange werkdag kom je misschien gespannen thuis. In plaats van die spanning meteen bij je partner neer te leggen, kun je kijken wat je zelf nodig hebt om te ontspannen. Misschien helpt een kop thee, een wandeling, of een paar rustige ademhalingen. Door zelf even die rust te nemen, geef je jullie allebei ruimte. Daarna kun je je dag delen zonder de druk dat je partner “moet” zorgen dat jij je beter voelt.
Ruimte voor je eigen ontwikkeling
In een gezonde relatie blijf je trouw aan jezelf. Dat betekent dat je dingen doet die jou energie geven, ook buiten de relatie. Misschien ontdek je een nieuwe hobby, volg je een cursus, of maak je tijd voor vrienden. Door zelf die stappen te nemen, voelt de relatie minder zwaar. Jullie vinden vervulling in elkaar, maar ook in jezelf.
Voorbeeld: Stel dat jij heel graag schildert en je partner wil leren fotograferen. In een gezonde relatie voel je je vrij om die interesses op te pakken, ook als je ze niet altijd deelt. Hierdoor blijft jullie band fris en inspirerend, omdat jullie steeds nieuwe kanten van jezelf en elkaar ontdekken.
Eigen verantwoordelijkheid voor je geluk
Schnarch benadrukt dat geluk bij jezelf begint. Natuurlijk doet het goed om samen plezier te maken, maar je bent niet afhankelijk van je partner om je goed te voelen. Als je merkt dat je je wat onzeker voelt of een mindere dag hebt, probeer dan eerst te kijken wat jij zelf nodig hebt om je beter te voelen. Soms kun je met iets kleins, zoals een stukje muziek luisteren of een wandeling maken, al wat meer rust vinden. Zo zorg je goed voor jezelf en blijft jullie relatie licht.
Wanneer beide partners deze basis van zelfstandigheid hebben, ontstaat er een band waarin jullie elkaar écht kunnen steunen, zonder afhankelijk te zijn. Volgens Schnarch is dit de sleutel tot een sterke relatie waarin beide partners ruimte hebben om zichzelf te blijven, terwijl ze toch verbonden zijn.
We leren vaak, bewust of onbewust, dat afhankelijkheid in een relatie normaal en zelfs gezond is. Maar we praten te weinig over hoe zwaar dit kan zijn – voor onszelf én voor onze partner.
Waarom is een Sta-relatie gezonder?
Een Sta-relatie zorgt ervoor dat je samen sterk bent, zonder dat je afhankelijk wordt van elkaar om gelukkig te zijn. Beide partners blijven op eigen benen staan, wat de relatie een stevig fundament geeft. Hier zijn drie redenen waarom een Sta-relatie een gezondere basis biedt dan een Leun-relatie:
Ruimte voor persoonlijke groei
In een Sta-relatie hoef je niet alles samen te doen om je verbonden te voelen; je voelt juist vrijheid om je eigen passies te volgen. Dit zorgt ervoor dat jullie allebei blijven groeien en altijd nieuwe dingen hebben om met elkaar te delen. Wanneer beide partners hun eigen pad volgen en nieuwsgierig blijven, blijft de relatie boeiend en dynamisch. Het is alsof jullie ieder je eigen koers varen, maar dezelfde bestemming delen.
Voorbeeld: Als je partner besluit om een nieuwe sport of hobby te proberen, kun je dat aanmoedigen omdat je weet dat het jullie relatie verrijkt. Je voelt geen angst om minder tijd samen door te brengen, want je begrijpt dat dit jullie allebei sterker en gelukkiger maakt.
Minder spanningen en conflicten
In een Leun-relatie kan een klein verschil in verwachtingen of een moment van afstand snel leiden tot spanning of ruzie. Maar in een Sta-relatie begrijp je dat je emoties en welzijn niet volledig afhangen van je partner. Dit betekent dat je niet meteen onzeker wordt als jullie even verschillende dingen willen. Je weet dat jullie allebei verantwoordelijkheid nemen voor je eigen geluk, en dat geeft rust in de relatie.
Voorbeeld: Stel dat je partner een weekendje weg wil met vrienden. In een Sta-relatie voelt dit niet als een bedreiging voor de relatie; je weet dat jullie band niet breekt omdat jullie een paar dagen apart zijn. In plaats daarvan gebruik je de tijd om je eigen plannen te maken, wat zorgt voor nieuwe energie als jullie weer samenkomen.
Meer verbinding zonder verstikking
Het mooiste van een Sta-relatie is dat jullie echt dichtbij elkaar kunnen zijn zonder verstikkende verwachtingen. Jullie kiezen ervoor om samen te zijn, niet omdat je elkaar nodig hebt om gelukkig te zijn, maar omdat je het graag wilt. Dit geeft jullie de vrijheid om jezelf te blijven, wat zorgt voor een diepe verbinding en wederzijds respect. Je weet dat je partner bij je wil zijn voor wie jij bent, niet omdat ze jou ‘moeten’ steunen om zich compleet te voelen.
Voorbeeld: Stel dat je partner het ergens niet mee eens is. In een Sta-relatie kun je dat gesprek voeren zonder dat je bang bent dat de relatie hierdoor in gevaar komt. Juist omdat jullie allebei stevig staan, is er ruimte voor verschillen en eigenheid. Hierdoor blijft de relatie niet alleen stabiel, maar ook eerlijk en open.
Ik had nooit door hoeveel ik op mijn partner leunde, totdat we samen in therapie gingen. Daar leerde ik om ook op mezelf te vertrouwen. Dat was niet alleen fijn voor mij, maar maakte onze relatie ook een stuk sterker.
Het belang van accepteren en herkennen
Hoewel een Sta-relatie vaak gezonder is, zijn er momenten waarop het oké en zelfs nodig is om tijdelijk in een Leun-relatie te zitten. Soms zorgen externe factoren, zoals ziekte, werkstress, of een andere grote verandering, ervoor dat één van jullie meer steun nodig heeft. Dit kan ook gebeuren als één van jullie zich sneller ontwikkelt en meer autonomie creëert, waardoor de ander tijdelijk uit balans raakt en meer bevestiging zoekt.
Voorbeeld van acceptatie: Stel dat één van jullie door een moeilijke periode gaat, zoals een burn-out of rouw. Het kan in zo’n situatie juist helend zijn om te accepteren dat je meer steun nodig hebt of geeft. Dit betekent niet dat de relatie uit balans hoeft te blijven; het is een tijdelijke dynamiek die ruimte geeft om samen sterker te worden.
De kracht ligt in het herkennen van deze verandering en het samen bespreken wat er nodig is. Dit gesprek kan een krachtige stap zijn om dichter bij elkaar te komen, juist doordat je erkent waar jullie staan. Door te accepteren dat de balans tijdelijk verschuift, geef je jezelf en je partner de ruimte om te groeien binnen de situatie.
Voorbeeld van persoonlijke ontwikkeling: Stel dat jouw partner een nieuwe opleiding volgt en zelfstandiger wordt, terwijl jij merkt dat dit je onzeker maakt. In plaats van jezelf te verliezen in die onzekerheid, kun je deze gevoelens accepteren en bekijken wat je nodig hebt om toch bij jezelf te blijven. Dit kan betekenen dat je ruimte maakt voor je eigen ontwikkeling of openlijk je zorgen deelt met je partner.
We leren vaak, bewust of onbewust, dat afhankelijkheid in een relatie normaal en zelfs gezond is. Maar we praten te weinig over hoe zwaar dit kan zijn – voor onszelf én voor onze partner.
De kracht van bewustwording en kleine stappen
Het begint allemaal met bewustwording. Als je merkt dat de balans in je relatie verschuift, vraag jezelf dan af: Wat speelt er nu? Wat heb ik nodig? Door deze vragen te stellen en te accepteren waar jullie staan, creëer je ruimte voor verandering. Een eerlijk gesprek over wat jullie nodig hebben kan vervolgens een belangrijke stap zijn om de relatie weer in balans te brengen.
Een Sta-relatie betekent niet dat je nooit leunt op elkaar. Het betekent dat jullie samen kunnen herkennen wanneer dit gebeurt en elkaar helpen om weer stevig te staan. Acceptatie en communicatie zijn hierbij de sleutels tot een gezonde, liefdevolle verbinding.
“Ik weet niet of wij wel bij elkaar horen, hoor. Ik voel angst als ik daarover nadenk. Ik erger me aan zoveel dingen die hij doet. Alles moet altijd zo losjes en ongepland, terwijl ik juist behoefte heb aan structuur. Stiltes tussen ons maken me ongemakkelijk, bijna paniekerig. Dan denk ik: weg hier! Soms weet ik niet of ik verder wil in deze relatie.”
“Ik merk dat ik me ongemakkelijk ga voelen door de kritiek. Ze heeft al meerdere keren aangegeven dat ze twijfelt of ze bij me wil blijven. Dat maakt me angstig, maar ook boos. Ik ben wie ik ben, en dat wil ik niet veranderen. Tegelijk voelt het alsof ik dat wel moet doen, omdat onze relatie anders eindigt. Ik wil graag dat ze gelukkig is, maar het voelt soms alsof ik daarvoor mezelf moet opgeven.”
“Wat ik bij jullie hoor, is een diepe behoefte om elkaar te begrijpen, maar ook worsteling met de manier waarop jullie verschillend omgaan met ongemakken en verwachtingen. Deze spanningen zijn niet ongewoon en ontstaan vaak wanneer één partner meer behoefte heeft aan structuur en veiligheid, terwijl de ander vrijheid en flexibiliteit belangrijker vindt. Deze dynamiek kan leiden tot een Leun-relatie, waarin één van jullie het gevoel krijgt dat je moet veranderen of aanpassen om de ander tevreden te stellen. Dit maakt de relatie zwaar en ingewikkeld.
“In onze gesprekken hebben we onderzocht waar deze ongemakken vandaan komen. Wat naar voren kwam, is dat zij al van jongs af aan pijnlijke ervaringen heeft gehad met stiltes. Bij haar thuis werden stiltes vaak gekoppeld aan spanningen en emotionele afstand. Hierdoor voelen stiltes nu ongemakkelijk, bijna bedreigend. Dit inzicht gaf haar veel helderheid: het ging niet zozeer om iets wat haar partner ‘verkeerd’ deed, maar om hoe haar eigen verleden invloed had op hoe ze de relatie beleefde.”
“Tijdens de gesprekken hebben we ook gekeken naar de theorie van Sta- en Leun-relaties. Voor haar werd het duidelijk dat haar neiging om haar partner te willen veranderen voortkwam uit een behoefte om ongemak te vermijden. Ze wilde van hem maken wat ze nodig had om zich veilig te voelen: minder vrij, meer gestructureerd, en beter passend bij haar eigen verlangens. Dit patroon komt vaak voor in een Leun-relatie, waarin één partner zich afhankelijk voelt van de ander om gelukkig te zijn.
Met dit inzicht besloot ze eerst met zichzelf aan de slag te gaan. In plaats van te proberen haar partner te ‘kneden’, wilde ze onderzoeken waar haar eigen pijnpunten vandaan kwamen en hoe ze daarmee om kon gaan. Dit gaf haar de ruimte om op een nieuwe manier naar haar relatie te kijken.”
“Terwijl zij aan haar eigen proces werkte, merkte hij dat zij ruimte kreeg om haar eigen gevoelens en behoeften onder woorden te brengen. Wat naar voren kwam, was verrassend: Hij was degene die het idee aandroeg om hun relatie op een bredere manier te verkennen dan alleen monogamie. Dit gaf beiden de kans om na te denken over hoe ze hun relatie wilden vormgeven en hoe dit zou passen bij hun individuele groei.
Wat ik hen meegaf, was dit: veranderingen in een relatie – zoals het verbreden van jullie seksualiteit of het aangaan van een open relatie – komen veel sterker tot hun recht vanuit een Sta-relatie dan vanuit een Leun-relatie. Als jullie vanuit afhankelijkheid en onzekerheid veranderingen aangaan, kan dit de relatie juist verder belasten. Maar als je het doet vanuit een positie van vertrouwen, zelfstandigheid, en wederzijds respect, creëer je een stabiele basis om samen te groeien.
Dus denk eens na: wil je deze uitdagingen aangaan vanuit een Leun-relatie of vanuit een Sta-relatie? Het verschil kan allesbepalend zijn voor hoe sterk jullie uit die veranderingen komen.”
haar eigen pijnpunten vandaan kwamen en hoe ze daarmee om kon gaan. Dit gaf haar de ruimte om op een nieuwe manier naar haar relatie te kijken.”
“Wat we zien, is dat een Sta-relatie jullie de vrijheid geeft om jezelf te zijn én verbonden te blijven. Door aan jezelf te werken en elkaar ruimte te geven, ontstaat er een fundament waarin jullie niet alleen elkaars partners zijn, maar ook elkaars bondgenoten. Jullie hebben nog uitdagingen voor de boeg, maar door vanuit zelfstandigheid en verbondenheid te werken, zijn die uitdagingen geen bedreiging, maar een kans om samen te groeien.”
We hadden zoveel ruzies over onze verschillen: zij wilde alles strak gepland, ik wilde juist vrijheid. In therapie leerden we dat onze verschillen geen probleem hoefden te zijn, zolang we allebei onszelf konden blijven. Dat gaf ons eindelijk rust.
